فنی و دست‌به آچار هستید و از قطعات خودرو و زمان تعویض روغن‌هایش و… سر درمی‌آورید؟ خب! اگر این‌طور است که واقعا خوش‌به‌حالتان. آشنایی با خودرو و دانستن اینکه چطور و چه زمان باید به آن رسیدگی کرد، شما را چند-هیچ از باقی راننده‌ها جلو می‌اندازد و باعث می‌شود که خودرویتان سالم‌تر و بهتر به کارش ادامه بدهد. در این مقاله هم از گیربکس و تعویض روغنش و مسائل مربوط به آن خواهید خواند. چه اهل فن باشید و چه در دسته کسانی که از خودرو سر درنمی‌آورند باشید، این متن به کمک‌تان خواهد آمد تا بهتر به خودروی خود رسیدگی کنید. این مقاله کمک‌تان می‌کند تا بدانید که زمان تعویض روغن گیربکس به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سیالات هر خودرو چه زمانی است. پس با ما همراه باشید.
روغن گیربکس (روغن جعبه‌دنده) یا همان واسکازین چیست؟
اجازه بدهید که از پایه و اساس به سراغ شرح روغن گیربکس برویم. واسکازین واژه‌ای روسی است و اگر آن را ترجمه کنیم به معادل روغن جعبه‌دنده می‌رسیم.
به‌طور کلی، روغن‌کاری برای بخش‌های متحرک خودرو یا هر وسیله مکانیکی دیگر لازم و ضروری است، چون در صورت نبود روغن امکان اینکه بخش‌های متحرک به‌طور روان و راحت به حرکت درآیند و کارشان را انجام بدهند، تقریبا ناممکن می‌شود. روغن گیربکس یا روغن جعبه‌دنده یا همان واسکازین هم نوعی روان‌ساز است و باعث می‌شود که قطعات و بخش‌هایی از خودرو که داخل جعبه‌دنده یا همان گیربکس قرار گرفته‌اند، روان‌سازی شوند و به‌درستی به کارشان ادامه بدهند. این روغن به روان‌سازی بخش‌های دیگری از خودرو مانند دیفرانسیل و جعبه‌فرمان هم کمک می‌کند. وجود واسکازین برای گیربکسی که رابط میان موتور و چرخ‌ها هستند، از ضروری هم ضروری‌تر است. چون گیربکس‌ها نیرویی را که موتور تولید می‌کند به سمت چرخ‌ها انتقال می‌دهند. چرخش و حرکت چرخ‌ها به‌واسطه گیربکس انجام می‌شود. پس باید هوای آن را حسابی داشته باشید و به مسائلش مانند زمان تعویض روغن گیربکس دقت کنید.
اهمیت تعویض روغن گیربکس در چیست؟
تمام سیالات موجود در خودرو نیاز به رسیدگی و تعویض دارند. اما باید بدانید که زمان عوض‌کردنِ هر یک چه موقع است. اگر روغن گیربکس به‌موقع تعویض شود:
- گیربکس روان‌تر و بهتر به کار خود ادامه می‌دهد
- عمر مفید قطعات موجود در گیربکس بیشتر می‌شود
- درجه حرارت گیربکس کاهش پیدا می‌کند و به‌همین خاطر آسیب نمی‌بیند
- قطعات موجود در گیربکس سروصدا نمی‌کنند و همه اینها روی هم باعث می‌شود که خودرو بهتر کار کند
بعضی از راننده‌ها برای خودروی خود سنگِ تمام می‌گذارند و مثلا روغن‌های باکیفیت و گرانی برایش تهیه می‌کنند. این خیلی عالی است اما مشکل زمانی شروع می‌شود که فکر می‌کنند، هزینه‌کردنِ یک‌باره دیگر نیاز به در نظرگرفتن مواردی مانند تعویض به‌موقع روغن گیربکس یا هر روغن دیگری را از بین می‌برد. چنین چیزی درست نیست.
حتی اگر گران‌ترین و باکیفیت‌ترین روغن را هم برای خودروی خود بخرید، باز هم روزی می‌رسد که باید آن را عوض کنید. روغن گیربکس یا هر روغن دیگری در خودرو که به‌موقع تعویض نشود، خاصیت خود را از دست می‌دهد و تبدیل به مایعی مانند آب می‌شود که از عهده روغن‌کاری و روان‌سازی برنمی‌آید. این را هم یادتان باشد که اگر در زمان مناسب برای خودرو و بخش‌های مختلف آن هزینه نکنید، خسارات و آسیب‌هایی که بعداً به‌وجود می‌آید، بسیار بیشتر خواهد شد.
زمان تعویض روغن گیربکس چه موقع است؟
فرقی نمی‌کند که گیربکس‌تان دستی است یا اتوماتیک؛ در هر حال، نیاز به تعویض روغن گیربکس وجود دارد. اما چرا و چه موقع؟ چرایش را که در بخش‌های قبل گفتیم اما اجازه بدهید که با تفکیک گیربکس اتومات و دستی کمی بیشتر در این‌باره صحبت کنیم:
۱. تعویض روغن در گیربکس دستی
در گیربکس‌های دستی معمولا پس از مدتی که از خودرو استفاده شد، روغن گیربکس آلوده می‌شود. البته ممکن است روغن کماکان کیفیت و حالت طبیعی‌اش را حفظ کند، اما واقعیت این است که دچار آلودگی شده است. در حقیقت به‌مرور زمان، فرسایش دنده و یاتاقان باعث ایجاد ذرات فلزی بسیار ریزی در حد ذرات میکروسکوپی در روغن گیربکس می‌شود؛ ذراتی که سیال را غلیظ و آلوده می‌کنند. این آلودگی مانع از آن می‌شود که روغن گیربکس به‌درستی عملیات روان‌سازی را انجام بدهد. پس باید زمان تعویض روغن گیربکس دستی را بدانید.
کارشناسان و اهل فن معتقدند که هر ۵۰ تا ۱۰۰هزار کیلومتر باید به فکر تعویض روغن باشید. البته اگر از خودرو زیاد از حد کار می‌کشید و در شرایط دشوار رانندگی می‌کنید، زمان تعویض روغن گیربکس به هر ۲۵هزار کیلومتر هم خواهد رسید. راننده‌های تازه‌کار، کسانی که مدام در ترافیک اسیر می‌شوند و راننده‌های کوه و کوهستان باید حواس‌شان را جمع کنند و زودتر از ۵۰ تا ۱۰۰هزار کیلومتر اقدام به تعویض روغن گیربکس کنند. به‌طور کلی، زمانی که نیاز به تعویض دنده زیاد باشد، زمان تعویض روغن هم زودتر از حالات عادی و طبیعی فرامی‌رسد.
حتما بخوانید: علائم خرابی گیربکس؛ ۱۱ نشانه وجود اختلال در گیربکس ماشین
۲. تعویض روغن در گیربکس اتوماتیک
در گیربکس‌های اتوماتیک حرارت بیشتری نسبت به گیربکس‌های دستی ایجاد می‌شود. همین افزایش دما و حرارت است که کیفیت روغن را کم می‌کند. فرسودگی قطعات داخل گیربکس هم مزید بر علت می‌شود و زمان تعویض روغن گیربکس را جلو می‌اندازد. پس اگر می‌خواهید که عملکرد خودرو را تحت‌تأثیر مسائلی قرار ندهید که قابل‌پیشگیری هستند، حواستان به تعویض روغنِ به‌موقع باشد. نظر کارشناسان برای زمان تعویض روغن گیربکس اتوماتیک هر ۱۰۰هزار تا ۱۵۰هزار کیلومتر است. البته اگر زودتر دست به کار شوید و مثلا هر ۵۰هزار کیلومتر تعویض روغن گیربکس را انجام بدهید هم ضرری ندارد.
نشانه‌های تعویض روغن گیربکس
همیشه به نشانه‌ها دقت کنید؛ نشانه‌ها می‌توانند راهنمای مناسبی برای نگهداری درست و اصولی از خودرویتان باشند. مثلا نشانه‌هایی وجود دارند که خبر از فرارسیدن زمان تعویض روغن گیربکس می‌دهند. واقعیت این است که هر روغنی روی جعبه خود زمان تعویض را هم اطلاع می‌دهد. پس روی قوطی بدنه روغن گیربکس را بخوانید تا شما را در جریان زمان مناسب برای تعویض قرار بدهد. برای برنامه‌ریزی جهتِ تغییر روغن گیربکس به اطلاعات محصول دقت کنید. اما این را هم یادتان باشد که گاهی، زمان تعویض روغن گیربکس زودتر از موقعی می‌رسد که روی جعبه و قوطی آن نوشته شده است. نشانه‌های زیر را در نظر بگیرید تا در دردسر نیافتید:
- اگر دنده عوض‌کردن برایتان دشوار شده، نگاهی به روغن گیربکس داشته باشید.
- در رفتن دنده هم می‌تواند نماد و نشانه‌ای از فرارسیدن زمان تعویض روغن گیربکس باشد.
- اگر خودرو را روشن کرده‌اید اما حرکت نمی‌کند و صداهای قرچ‌وقروچی ناخوشایند از زیر آن به گوش می‌رسد هم باید به فکر تعویض روغن گیربکس باشید یا دست‌کم کیفیت و وضعیت آن را بررسی کنید.
حتما بخوانید: معرفی قطعات موتور خودرو و کاربرد آنها
نحوه سنجش سطح روغن گیربکس
برای اینکه به زمان مناسب تعویض روغن گیربکس پی ببرید، علاوه بر در نظرگرفتن نشانه‌هایی که گفته شد، راه دیگری هم وجود دارد. در واقع با یک آزمایش ساده می‌توانید متوجه شوید که آیا گیربکس شما به اندازه کافی دارای روغن هست یا نه. برای اینکار باید:
۱. خودرو را روشن کنید و دقایقی منتظر بمانید
۲. گیج روغن گیربکس را بیرون بیاورید
۳. گیج را با یک دستمال پاک و تمیز کنید
۴. حالا گیج را دوباره سر جایش بگذارید و دومرتبه بیرون بیاورید
۵. خط روغن روی گیچ را بررسی کنید و ببینید که روغن کم شده یا نه
۶. اگر روغن کم شده باشد، باید به آن روغن گیربکس اضافه کنید
نکته: فراموش نکنید که بررسی سطح روغن گیربکس ضروری است و می‌تواند مانع از بروز مشکلات در هنگام تعویض دنده شود. البته صرفا اضافه‌کردن روغن به مخزن کافی نیست. اگر دیدید که کیفیت روغن افت کرده باید دست به تعویض آن بزنید. کیفیت هم زمانی افت می‌کند که رنگ روغن تیره و قهوه‌ای شده باشد. روغنی کیفیت دارد و اوضاعش مطلوب است که تیره نباشد و متمایل به قرمز باشد. پس اگر با تغییر کیفیت روبه‌رو هستید، باید بدانید که زمان تعویض روغن گیربکس فرارسیده است.
۱. سنجش سطح روغن در گیربکس دستی
برخی از تولیدکنندگان خودروها، میله نشان‌گری برای تعیین سطح روغن گیربکس در وسیله تعبیه می‌کنند، اما برخی دیگر چنین میله و نشان‌گری را در تولید در نظر نمی‌گیرند. اگر خودروی شما هم فاقد این میله و ابزار سنجش است، باید به مکانیکی متخصص مراجعه کنید تا در عرض چند دقیقه وضعیت را ارزیابی کند و به اطلاع‌تان برساند.
۲. سنجش سطح روغن در گیربکس اتوماتیک
گیربکس‌های اتوماتیک دارای میله‌های نشان‌گری موسوم به دیپ‌استیک (dipstick) هستند. باید این میله را بشناسید و با شاخص‌های دیگری که در خودرو وجود دارد، آن را اشتباه نگیرید. برای بررسی سطح روغن گیربکس اتومات باید میله نشان‌گر را در حالی بیرون بکشید که خودرو روشن است و دنده در حالت پارک قرار دارد. اگر این کار را بلد نیستید، از مکانیک‌ها کمک بگیرید.
حتما بخوانید: علت جا نرفتن دنده خودرو و یا سخت جا رفتن آن چیست؟
تعویض‌نکردن روغن گیربکس چه مشکلاتی در پی دارد؟
دیگر تا اینجا با ما همراه شده‌اید و مقاله را به انتها رسانده‌اید. پس حتما در خلال متن متوجه شده‌اید که اگر زمان تعویض کردن روغن گیربکس را در نظر نداشته باشید و به آن بی‌توجهی کنید، چه مشکلاتی گربیان‌گیرتان خواهد شد. اما به‌طور خلاصه، مروری بر مشکلات احتمالی خواهیم داشت:
- آسیب‌دیدن چرخ‌دنده‌ها و یاتاقان‌ها
- لرزیدن خودرو و بالارفتن دور موتور
- دشواری در عوض‌کردن دنده‌های دستی
- تغییر شدید و دنده به دنده در خودروهای اتومات
- ایجاد سروصدا در خودرو، زمانی که در حالت خلاص قرار دارد
- داغ‌شدن بیش از حد روغن گیربکس و ایجاد بوی سوختگی در خودرو
همه اینها می‌تواند موجب کوتاه‌شدن عمر سیستم انتقال خودرو شوند. پس نسبت به زمان تعویض روغن گیربکس حساس باشید و به‌موقع برای این کار اقدام کنید.
اگر هم روغن گیربکس ماشین شما نشتی پیدا کرده ولی نمی‌توانید جای آن را پیدا کنید، توصیه می‌کنیم نگاهی به ویدیوی زیر نیز بیاندازید.
در آخر
برای عوض‌کردن روغن گیربکس باید به مکانیک مراجعه کنید. این کار فرایندی کاملا تخصصی است و برای انجامش نیاز به امکانات خاصی وجود دارد؛ کار را به کاردان بسپارید. رسیدگی به بخش‌های مختلف خودرو باعث می‌شود که مدت ماندگاری‌اش افزایش پیدا کند و سالیانِ سال، بی‌دغدغه و دردسر، چرخ‌هایش برایتان بچرخد و زیرِ پایتان باشد. پس به موضوعاتی مانند زمان تعویض روغن گیربکس دقت کنید و حواستان جمع باشد.